Lövholmen – AGA Museum te Emmen

De Förenade Kolsyrefabriken, Lövholmen

Det såldes vidare till AGA 1987 för att 1988 upphöra genom integration i AGA Gas AB.

Historik

De koolstofzuurstoffabriek wordt om veiligheidsredenen gesloopt na de brand eind juli. 125 jaar geleden, in 1896, werd het gebouw op Lövholmen, een van de oudste industrieterreinen van Stockholm, gebouwd. De fabriek is de laatste kooldioxidefabriek in het land en is door het Stedelijk Museum van Stockholm groen beoordeeld voor zijn culturele en historische waarde.

We zijn daarom in onze archieven ingegaan waar we bijvoorbeeld tekeningen konden vinden van verschillende uitbreidingsvoorstellen en een mantelboek met mensen die begin 20ste eeuw in de fabriek hebben gewoond.

Tekening uitbreiding, United Carbon Dioxide fabrieken A. B, jaar 1946, uit ons archief van het Stadsarchief Liljeholmskajen.

Het Mantalenboek voor de Koolstofzuurstoffabriek, jaar 1913-1926, uit onze archieven bij het Stadsarchief Kungsklippan.Uit de Mantalsbokens voor de Koolzuurfabriek uit de jaren 1913-1926 blijkt dat er zowel families als alleenstaanden in de fabriek wonen, die hoogstwaarschijnlijk hun werk in de fabriek hebben. In het verleden was het niet helemaal ongewoon met arbeiderswoningen.

Lars Epstein
7 februari 2022 ·
DE NITROLAKFABRIEK OP LÖVHOLMEN MOET NIET WORDEN GESLOTEN – DE PROVINCIEOVERHEID TREKT DE SLOOPVERGUNNING VAN DE STAD IN

Het districtsbestuur geeft de stadsplanningsraad in Stockholm een lesje en trekt de sloopvergunning in voor de Nitrolack-fabriek, het basiliekachtige industriële gebouw aan de Lövholmen, ontworpen door de architecten Nils Tesch en Lars Magnus Giertz, dat Beckers in 1944 had gebouwd om te vervaardigen auto verven. Tegenwoordig is het eigendom van Skanska.

In de geboortedorpvereniging van Hägersten, een van de organisaties die in beroep was gegaan tegen de sloopvergunning, heerst grote vreugde. In een persbericht schrijven ze maandagavond onder meer:

‘Het districtsbestuur heeft het besluit van de stad nu verworpen. Het districtsbestuur is van mening dat het onbetwistbaar is dat de Nitrolac-fabriek een hoge of zelfs zeer hoge natuurbehoudswaarde heeft. In dat geval is er voldoende draagvlak voor de besluitvorming nodig om een redelijke afweging te kunnen maken tussen het algemene belang van instandhouding van het gebouw en het individuele belang dat voor sloop pleit.

Het districtsbestuur schrijft dat er geen basis is om te bewijzen dat de verontreiniging die in de bodem, het grondwater en het gebouw wordt aangetroffen, niet kan worden verholpen tenzij het gebouw wordt gesloopt en welke kosten een dergelijke sanering met zich meebrengt.

De County Administrative Board schrijft dat er sterk aan kan worden getwijfeld dat de bouwdirectie in dit geval een sloopvergunning verleent in een plangebied met zulke grote publieke belangen tijdens het lopende planningsproces en met zo’n gebrekkige basis.

Het samenvattende oordeel waarnaar het Stedenbouwkundig Bureau als basis voor zijn besluit verwijst, is dus niet voldoende. De gemeente heeft in 5 eerdere aanvragen een sloopvergunning afgewezen vanwege de cultuurhistorische waarde van het gebouw. De verleende sloopvergunning is inmiddels ingetrokken en wij kijken uit naar de verdere afhandeling.”

Gedurende enkele jaren keerde fotograaf Ari Luostarinen terug naar de gesloten koolzuurstoffabriek vanaf 1896 op Lövholmen, om de sporen van leven in het schijnbaar verlaten pand vast te leggen. Ondanks dat de werkers naar huis gingen en hun stempelkaarten meenemen, bleef er sfeer in het gebouw. In de kreunende lege ruimtes, stemmen en bewegingen van mensen die zijn overleden in de bijna honderd jaar dat de fabriek actief is. Maar de sluiting van de kooldioxidefabriek eind jaren ’80 betekende niet dat het pand leeg stond. Bij elk terugbezoek vond Ari Luostarinen nieuwe sporen van mens en dier. In de leegte van de kamer vond hij sporen van tijd die verstreek.

Toen de kooldioxidefabriek in 1896 werd opgericht, betekende dat het begin van de kooldioxideproductie in Zweden. De koolzuurstoffabriek op Lövholmen is de fabriek van zijn soort die het langst in bedrijf is en de enige in het hele land die bewaard blijft. De cilindrische stalen toren van de fabriek, die tegen de horizon afbreekt, blijft een belangrijk mijlpaal in Liljeholmsviken. Naarmate de omliggende stad groeit en verandert, zijn de bekende stalen torens al meer dan honderd twintig jaar een mijlpaal.

Na een decennium van vergetelheid en verval trokken kunstenaars het fabrieksterrein binnen. De werkzaamheden in de studio’s gingen door totdat de lokalen eind jaren ’00 werden beoordeeld.

* Ari Luostarinen is een van de vijftig kunstenaars en cultuurbeoefenaars die deelnemen aan de tentoonstelling Manifestatie Lövholmen. De tentoonstelling werpt een licht op Lövholmen als uniek cultureel knooppunt in Stockholm – een plek die creativiteit uitstraalt en een rijke geschiedenis draagt.

Foto bij de koolzuurstoffabriek Gröndal Lövholmen. “De verenigde kooldioxidefabrieken AB, uit het oosten (na 1950). Foto van AGA Gas in Köping. “

Svenska kolsyrefabriken 1938. I förgrunden syns Wilhelm Beckers gamla huvudkontor och i bakgrunden Reymersholms Spritförädlings AB:s numera rivna anläggning.
De Förenade Kolsyrefabrikernas AB bildades 1900 genom en fusion av två närbelägna kolsyrefabriker i dåvarande Liljeholmens municipalsamhälle: Svenska Kolsyreindustri AB från 1893 och Neumüllers kolsyrefabrik från 1898.

Fabrikens logotyp.
Grosshandlaren Emil Gäbel, hans son Max Gäbel och bryggmaskinsäljaren Friedrich Bock startade 1893 kolsyretillverkning av krita och svavelsyra i Nynäs vid sjön Trekanten i Gröndal för att ersätta import från Tyskland till svenska bryggerier. Bryggaren Otto Emil Neumüller startade en konkurrerande tillverkning i Lövholmen 1898 med modernare teknologi.

Efter sammanslagning av företagen 1900 drevs all tillverkning i Lövholmen. Företaget var först i Sverige med att bedriva industriell tillverkning av koldioxid. Företaget dominerade marknaden för denna produkt, och var under perioder ensamtillverkare. Anläggningen på Lövholmen byggdes 1896 och moderniserades ett flertal gånger efter ritningar av bland andra Hakon Ahlberg och Nils Tesch.

Företaget startade och hade fabriker också i Göteborg och Malmö. En 1904 nystartad konkurrent i Malmö köptes upp 1909. Produktionen förnyades i omgångar, och 1916 installerades till exempel ett koksverk. Under andra hälften av 1920-talet påbörjades tillverkning av torris efter ett amerikanskt patent, en produktion som efter hand ökades och redan under 1930-talet hade ett försäljningsvärde som överskred koldioxidens.

En sista större kapacitetsökning och modernisering gjordes 1958-59, varefter företaget kunde producera tre ton gas per timme och därmed var en av de största fabrikerna av sitt slag i Europa. År 1961 köpte Svenska Salpeterverken i Köping, som också börjat producera koldioxid, aktiemajoriteten i De Förenade Kolsyrefabrikerna. Koldioxidtillverkningen i fabrikerna i Malmö och Göteborg lades ned 1968 respektive 1972, medan torristillverkningen fortsatte.

Gasproduktionen i Stockholm upphörde 1975. Kooperativa Förbundet, som köpt företaget 1971, sålde det 1979 vidare till Norsk Hydro. Det såldes vidare till AGA 1987 för att 1988 upphöra genom integration i AGA Gas AB.

Fabriksanläggningen står nu (2020) öde, fastigheten Löfholmen 13, som omfattar den gamla fabriken, ägs av Veidekke som planerar att använda marken för att bygga bostäder på. För närvarande (2020) pågår planarbete med en ny detaljplan för Lövholmen som skall reglera uppförande av nya bostäder, skola, förskolor, parker och kontor samt bevarade av kulturhistoriskt värdefull miljö.